ADHD (z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zespół nadpobudliwości psychoruchowej występujący u dzieci, częściej u chłopców niż dziewczynek, głównie w wieku 7-13 lat. U ponad 60% małych pacjentów objawy tej choroby utrzymują się aż do okresu dorosłości. Nie wiemy dokładnie, u ilu dzieci w Polsce ADHD występuje, statystyki mówią jedynie o tym, że zaledwie 20% dzieci z tym zespołem jest objęte specjalistycznym leczeniem. Wynika to głównie z nadal dosyć niskiej świadomości wśród opiekunów, braku swobodnego dostępu do leczenia, problemów z dokładną diagnostyką.
Jakie są przyczyny występowania ADHD?
Niestety nie są one do końca znane i potwierdzone. Największy wpływ na częstość występowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej przypisuje się czynnikom genetycznym. Naukowcy sygnalizują, że ADHD nie jest skutkiem uszkodzeń w układzie nerwowym, a jedynie opóźnieniem dojrzewania niektórych obszarów mózgu. U osób z tym zespołem dochodzi prawdopodobnie do osłabienia działania dwóch kluczowych neuroprzekaźników – dopaminy i noradrenaliny. Dużą wagę przypisuje się czynnikom środowiskowym, które mogą znacząco wpływać na przebieg choroby i jej nasilenie.
Czy moje dziecko jest jedynie niegrzeczne czy może ma ADHD?
Wielu rodziców przymyka oko na pewne zachowania swoich dzieci, uważając, że „to taki wiek, musi się wyszaleć”, jednak czasem te pozornie niegroźne zachowania mogą stanowić pierwszy z objawów nadpobudliwości psychoruchowej.
Jakie są zatem objawy ADHD? Do typowych objawów, na podstawie których specjalista dokonuje diagnozy, zaliczamy:
- Zaburzenia koncentracji;
- Nadmierną impulsywność;
- Nadruchliwość.
Czym dokładnie charakteryzują się poszczególne objawy?
Zaburzenia koncentracji:
- dziecko ma problemy z zapamiętywaniem, nauką, często jest rozdrażnione i szybko się zniechęca;
- nie potrafi się skupić na jednej czynności, często zaczyna kilka czynności jednocześnie, a w rezultacie nie kończy żadnej;
- sprawia wrażenie, że nie słyszy bądź nie rozumie tego, co się do niego mówi.
Nadmierna impulsywność:
- nie potrafi wysłuchać do końca przekazywanego mu polecenia, wykonuje je i odpowiada zanim do końca zostanie mu ono przekazane;
- często przerywa innym, nie czeka na swoją kolej;
- działa bezwiednie, pod wpływem emocji.
Nadruchliwość:
- ciągle jest w ruchu, nie potrafi wysiedzieć w miejscu;
- często wymachuje rękoma i nogami;
- jest bardzo gadatliwe, mówi szybko i często niezrozumiale.
Rozpoznanie ADHD odbywa się głównie na zasadzie obserwacji dziecka. Dokładną i pewną diagnozę można postawić w momencie, gdy dziecko zaczyna uczęszczać do szkoły, wtedy można zauważyć wszystkie charakterystyczne objawy. Postawienie diagnozy jest zadaniem dla specjalistów – lekarzy i psychologów.
Życie dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej nie jest łatwe z kilku powodów. Przede wszystkim dzieci z ADHD ze względu na swoją porywczość, bezrefleksyjne działania, odróżniają się od reszty rówieśników, co skutkuje tym, że często są odrzucane, wykluczane z grupy. To z kolei przyczynia się do występowania depresji, niskiej samooceny, pojawiają się konflikty z rówieśnikami i nauczycielami.
Wpływ czynników środowiskowych
Wpływ na występowanie ADHD mogą mieć czynniki pojawiające się w czasie ciąży, tj. palenie papierosów i spożywanie alkoholu przez matkę. Uważa się także, że niska masa urodzeniowa dziecka oraz niestabilna sytuacja rodzinna zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju tego zespołu. Dużą rolę przypisuje się czynnikom żywieniowym, głównie w zaostrzaniu objawów i podtrzymywaniu ADHD.
Czynniki żywieniowe – cukier
Na przebieg ADHD i nadpobudliwość wpływ mogą mieć czynniki żywieniowe, do których w pierwszej kolejności zaliczamy cukier rafinowany, dalej sztuczne barwniki dodawane przez producentów do żywności oraz produkty zawierające w swym składzie salicylany (także niektóre owoce, które zawierają je naturalnie).
Badania sugerują, że spożywanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym, w tym takich, które zawierają spore ilości cukru dodanego, może nasilać objawy ADHD – aczkolwiek wyniki badań, którymi aktualnie dysponujemy nie pozwalają wyciągnąć jednoznacznych wniosków. Spożywanie żywności o wysokim indeksie glikemicznym wpływa na nasze zachowanie niezależnie od tego, czy cierpimy na zespół nadpobudliwości psychoruchowej czy też nie.
Żeby to wyjaśnić, zacznijmy od początku…
Nasz mózg do prawidłowego i sprawnego funkcjonowania potrzebuje „paliwa”, którym jest glukoza, zużywana w ilości 120 g/dzień. Cukier rafinowany jest prostym i łatwo przyswajalnym źródłem energii dla naszego mózgu. Ale czy dobrym i bezpiecznym?
Cukier z cukiernicy to sacharoza – dwucukier, składający się z połączonych cząsteczek glukozy i fruktozy. Spożywając go, dostarczamy dużą dawkę energii, która jednak jest szybko przez nasz mózg wykorzystywana.
Schematycznie można przedstawić to w następujący sposób:
Podsumowując: Im szybszy wzrost stężenia glukozy we krwi, tym większe wydzielanie insuliny, co w konsekwencji prowadzi do większego i szybszego spadku stężenia glukozy, więc spadku pobudzenia i większej chęci na słodkie przekąski.
U dzieci z ADHD takie szybkie i nagłe pobudzenie może zaostrzać objawy. Badania kliniczne przeprowadzone u dzieci z ADHD i nadpobudliwością wykazały, że u nich poziom glukozy we krwi jest stosunkowo niski w porównaniu ze zdrowymi, prawidłowo rozwijającymi się dziećmi, bez objawów ADHD i nadpobudliwości. Wykazano, że jest to skutkiem szybkiego spadku poziomu glukozy po wcześniejszym dużym jej spożyciu – dochodzi do hipoglikemii. Z kolei do objawów hipoglikemii zaliczamy m.in. zaburzenia koncentracji, rozdrażnienie, a czasami nawet agresję.
Gdzie kryje się cukier?
W słodyczach – rzecz jasna – ale i w innych często niepozornych produktach spożywczych, które spożywamy, nie zdając sobie sprawy z tego, że są źródłem sporej dawki cukru rafinowanego. Mowa tu np. o jogurtach owocowych, kolorowych napojach, zbożowych batonach czy ciasteczkach, które często zawierają sporą ilość cukru dodanego.
Warto wspomnieć, że oprócz cukru rafinowanego na nasilenie objawów ADHD mają wpływ syntetyczne barwniki, konserwanty, sztuczne środki słodzące. I tutaj nasuwa się dobra rada – czytajmy etykiety! Sprawdzajmy ilość cukru, pochodzenie – czy jest to cukier naturalnie występujący czy dodany, czy dany produkt jest sztucznie konserwowany i czy posiada dodatek syntetycznych słodzików.
Czym zatem zaspokoić ochotę na coś słodkiego? Czym zastąpić cukier rafinowany?
Na rynku żywności dostępne są inne, naturalne substancje słodzące takie jak np. erytrol, który nie wpływa na poziom glukozy i insuliny we krwi, dodatkowo nie dostarcza kalorii ani nie uzależnia – jest więc bezpieczny dla dzieci z ADHD i nadpobudliwością.
Możemy sacharozę zamienić też na inne zdrowe zamienniki cukru.
Ochotę na słodkie można załagodzić, spożywając surowe owoce, które – co prawda – są źródłem cukrów prostych, ale prócz nich są bogactwem witamin, składników mineralnych i błonnika.
Najlepiej ograniczyć spożywanie cukrów prostych na rzecz węglowodanów złożonych, które – jak sama nazwa wskazuje – składają się z wielu cząstek glukozy, więc jest ona uwalniana stopniowo przez dłuższy czas w przeciwieństwie do cukru z cukierniczki.
W diecie dziecka z ADHD i nadpobudliwością warto zwrócić uwagę na podaż innych wartościowych składników, tj.:
- Cynk – badania wykazują częsty niedobór tego składnika u dzieci z ADHD. Pierwiastek ten pełni ważną rolę w produkcji melatoniny wspomagającej regulację dopaminy, która stanowi kluczowy czynnik w przebiegu i zaostrzeniu objawów ADHD.
Źródła: fasola, kasze, pestki dyni, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby morskie.
- Magnez – badania wykazują niskie stężenie magnezu we krwi u dzieci z ADHD. Pierwiastek ten wpływa na koncentrację i procesy myślowe, jego niedobór może powodować nadmierną pobudliwość układu nerwowego.
Źródła: rośliny strączkowe (fasola, soczewica, ciecierzyca), pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy.
- Żelazo – bierze udział w produkcji dopaminy i noradrenaliny, czyli podstawowych przekaźników w naszym układzie nerwowym.
Źródła: pełnoziarniste produkty zbożowe, czerwone mięso (uwaga: przetworzone czerwone mięso zostało zaklasyfikowane przez WHO jako rakotwórcze), rośliny strączkowe, orzechy.
- Witaminy z grupy B – biorą udział w produkcji serotoniny i dopaminy.
Źródła: produkty zbożowe, jaja, ryby, rośliny strączkowe.
I wiele innych np.: wielonienasycone kwasy omega-3, potas, kwas foliowy, wapń.
Podsumowanie
Dzieci z ADHD i nadpobudliwością mogą odnieść szczególne korzyści ze stosowania odpowiedniej, prawidłowo zbilansowanej diety. Zarówno niedobór jak i nadmiar pewnych składników odżywczych częściej prowadzi u nich do zaostrzenia objawów. Głównym winowajcą nasilenia objawów u dzieci z tą przypadłością wydaje się być cukier rafinowany, który powinno się ograniczyć i zamienić na węglowodany złożone i surowe owoce. Dzieci z tym zaburzeniem, oprócz stosowania odpowiedniej diety, wymagają wsparcia ze strony rodziców, nauczycieli, warto poprosić o pomoc psychologa, który wprowadzi odpowiednią terapię behawioralną.
Bibliografia:
- Marwa Adel Gamal El Missiry., Attention Deficit Hyperactivity Disorder In a Sample of Preparatory School Students, Neuropsychiatry Ain Shams University, 2009, 3-8.
- Koszowska A., Dittfeld A., Zubelewicz-Szkodzińska B., Psychologiczny aspekt odżywiania oraz wpływ wybranych substancji na zachowania i procesy myślowe, Hygeia Public Health, 2013, 48(3): 279-284.
- Jakimowicz-Klein B., Dieta dla mózgu, Wyd. Astrium, Wrocław 2014, 30-41.
- www. ptadhd.pl
- Jabłonowska-Lietz B., Wrzosek M., Nowicka G., Czy cukier może uzależniać? Ścieżka mózgowego układu nagrody, Żywienie Człowieka i Metabolizm, 2012, 39, 276-283.
- International Agency for Research on Cancer: IARC Monographs evaluate consumption of red meat and processed meat. Lyon, Francja, 26 października 2015. [https://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2015/pdfs/pr240_E.pdf].
