Słodycze – dlaczego po nie sięgamy, co daje nam ich spożycie i czemu tak trudno się bez nich obejść?
Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że niektóre rodzaje żywności mają działanie uzależniające, a ich spożycie staje się nawykowe lub wynika bardziej z potrzeby zaspokojenia potrzeb emocjonalnych niż fizjologicznych.
Nagradzające właściwości żywności
Biorąc pod uwagę biologiczny efekt działania cukru na organizm, wspomnieć należy o elemencie odgrywającym niezmiernie ważną rolę w powstawaniu uzależnienia. Mowa tu o dopaminie, jednym z neuroprzekaźników działającym w części mózgu odpowiedzialnej za odczuwanie nagrodzenia. Cukier poprzez trawienie, wchłanianie do krwiobiegu i transport do mózgu może powodować wzrost wydzielania dopaminy. Może również wpływać na jej wydzielanie poprzez działanie zmysłów, np. smaku. Stąd też, za powstawanie uzależnienia od jedzenia po części może być odpowiedzialny rozwój technologii, który pozwolił na tworzenie produktów o wzmocnionym smaku i zapachu, sztucznie zwiększając nagradzające właściwości żywności.
Psychologiczna strona problemu
Uważa się, że jedną z przyczyn powstawania uzależnienia od jedzenia może być instynkt. Instynktowne zachowania i mechanizmy przetrwania są niezwykle silne, a szczególnie zdobywanie pożywienia i jego konsumpcja są potrzebami priorytetowymi. Uczucie nagrodzenia po spożyciu posiłku zapewnia odpowiednią motywację do dalszego poszukiwania żywności nawet w warunkach skrajnie niekorzystnych.
Idąc o krok dalej, od podstawowych instynktów do emocji i nastroju, powszechne jest pocieszanie się czy rozładowywanie stresu jedzeniem. Takie postępowanie ma swoje przyczyny. Błędny stosunek do jedzenia często jest kształtowany już w dzieciństwie. We wczesnym okresie życia pożywienie jest kojarzone z bliskością i bezpieczeństwem. Zaspokaja ono potrzeby zarówno fizjologiczne jak i emocjonalne. Poprzez podawanie dziecku żywności w różnych sytuacjach niezwiązanych z głodem, żywność często staje się nagrodą za konkretne zachowania, pocieszeniem w przypadku poniesionych porażek lub może być spożywana w celu uniknięcia kary. W takich okolicznościach pożywienie nie jest utożsamiane z zaspokajaniem potrzeb fizjologicznych, ale z wypełnianiem braków i potrzeb emocjonalnych.
Wymogi kulturowe
Żywność jest nie tylko elementem regulującym nastrój, ale jest także bardzo ważnym elementem kultury. Nawyki związane z odżywianiem wynikają u dzieci z procesu społecznego uczenia się, który jest kluczowy w rozwoju i adaptacji do określonych warunków środowiska społecznego. W określonej społeczności z góry narzucane są pewne zasady, tradycje i rytuały oraz zachowania związane z odżywianiem. Zachowania te są ściśle związane z potrzebą przynależności do grupy oraz wpisania się w przyjęte standardy kulturowe i mogą mieć wpływ na rozwój także nieprawidłowych nawyków żywieniowych i uzależnienia. Przykładem może być podążanie za ideałem szczupłej sylwetki. Rygorystyczne ograniczenia żywieniowe powodują wzrastające uczucie głodu, co prowadzi do napadu objadania się. W celu naprawienia skutków nadmiernego jedzenia następują kolejne ograniczenia, jednak stres i negatywne emocje, w tym lęk przed ponownym przybraniem na wadze są najczęściej znów rozładowywane poprzez objadanie się. W ten sposób kształtuje się błędne koło zachowań, które często przekształca się w uzależnienie.
Niezależnie od przyczyny wielokrotnie powtarzające się zachowania i reakcje wywołane oddziaływaniem pewnych składników żywności przetworzonej, w tym cukru, mogą powodować powstawanie uzależnienia od jedzenia. Dlatego tak ważne jest, by uważać w jakich okolicznościach posiłki są spożywane, oraz czy ich konsumpcja ma znaczenie fizjologiczne, psychologiczne, czy kulturowe.
Definicja uzależnienia:
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), uzależnienie to psychiczny i fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem, a substancją chemiczną, charakteryzujący się zmianami i innymi reakcjami takimi jak: konieczność przyjmowania danej substancji w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczania jej wpływu na psychikę lub by uniknąć objawów towarzyszących brakowi substancji.
Rodzaje uzależnień:
Uzależnienie fizyczne: to nabyta, silna potrzeba zażywania jakieś substancji, odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np.: bóle brzucha, biegunka, uczucie zimna, wymioty, drżenie mięśni, drżenie rąk, kłopoty ze snem). Odstawienie substancji prowadzi do wystąpienia zespołu objawów nazywanych zespołem abstynencyjnym.
Uzależnienie psychiczne: to stan, w którym osoba nie potrafi bez pomocy z zewnątrz przerwać zachowań kompulsywnych.
Objawy uzależnienia psychicznego:
- wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza),
- kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia,
- osłabienie woli,
- obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji,
- samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności,
- brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem.
Uzależnienie społeczne: to zażywanie substancji psychoaktywnych pod wpływem mody, w grupie ludzi podobnych do siebie. Wiąże się z rezygnacją z ważnych dla siebie aktywności i ról społecznych (np. utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań).
Objawy uzależnienia społecznego:
- zachowanie jest częste, regularne i stereotypowe,
- zabiera znaczną część czasu,
- ma charakter kompulsywny,
- trudno go zaprzestać trwale i całkowicie.
Kilka wskazówek, jak sprawdzić, czy jesteśmy uzależnieni od cukru oraz co możemy z tym zrobić znajduje się w tekście: „Czy jesteś uzależniony od cukru?”
